Hicri/İslami takvimin dokuzuncu ayı olan Ramazan ayı, her yerde müslümanlar için çok özel bir ay olmuştur. Osmanlı İmparatorluğu’nda da durum farklı değildi. Ramazan’da gerçekleştirilen bazı ibadetlerin zor doğasına rağmen (gündüz saatlerinde oruç tutmak gibi), bu ibadetler büyük bir heves ve özveriyle yerine getirilirdi. Genel olarak, Osmanlı halkının çoğu için çok canlı ve mutlu bir zamandı. Peki Osmanlı İmparotorluğu’nda Ramazan ayı nasıl karşılanıyor hep birlikte göz atalım.

İstanbul ve Kahire gibi büyük şehirlerde, okulların ve çarşıdaki dükkanların çoğu kapalı olurdu. Camiiler, gece vakti için ışıl ışıl süslenirdi ve bunu yapmanın bir yolu da, camiinin iki minaresi arasına birkaç sıra tel asmak ve sonra da bu tellerden lambalar sarkıtmaktı. Bu teller daha sonra alçaltılıp yükseltilirdi ve böylece gece vakti camiilerde büyüleyici ışık gösterileri oluşurdu.

Müslüman dünyanın, üç önemli imparatorluğundan biri olan (diğerleri İran’da Safeviler ve Hindistan’da Babürler) Osmanlı İmparatorluğu’nda, müminlere iftar zamanının yaklaştığı top sesi ile hatırlatılırdı. Gün batımında, okunan ezan ve atılan top, iftar zamanının geldiğini işaret ederdi. Varlıklı olanlar genellikle iftara aperatiflerle başlarlardı: Peygamber Efendimiz sallallahu aleyhi ve sellem‘in sünneti uyarınca, hurma ve su ile oruç açılabileceği gibi aynı zamanda taze ve kurutulmuş meyve, yoğurtlu ekmek ve limonata ile de oruç açılabilir. Bazen de bu vakitte insanları kahve veya şerbet içerken bulabilirdiniz. Daha sonra, aileleriyle ana yemeğe oturmadan önce, genellikle evde akşam namazını kılarlardı. Çok varlıklı olmayanlar genellikle, oruçlarını açtıkları gibi ana yemeklerini yerlerdi. Bunun nedeni, sadece aperatiflerin pahalı olması ya da çok da gerekli olmaması değildi; aynı zamanda, bu kişilerin çoğunlukla gün içinde yorucu işlerde çalışıp iftar zamanında çok aç olmalarıydı. Yemeklerini bitirdikten sonra, akşam namazlarını kılarlardı.

Ana yemekler kişisel tercihlere bağlıydı. Ancak tarihsel belgelerde bahsedilen yiyecekler arasında çorba, dilim peynir, yumurta, balık, pilav ve hamur işleri yer almakta. Yemekten sonra, birçok müslüman hamamda banyo yapmalarının ardından, gece namazlarını kılmak için camiiye giderlerdi. Bazısı evde kalır, hikayeciler ve şairler tarafından eğlendirilirlerdi. Bir kısmı ise, artık kalabalıklaşmış çarşılara, parklara ve kahvehanelere çıkarlardı. Türkiye ve Balkanlarda, kışın Ramazan soğuk ve karlı bir ay olabileceğinden, bu eğlencelerin çoğu,  ilkbahar,yaz ya da sonbahar aylarında olurdu. Yine eğlenceler çoğunlukla sadece varlıklı olanlar içindi. Yoksullar ise, ertesi gün çalışmak zorunda olduklarından, gece düzenli aralıklarla yemek yemeye ve mümkün olduğunca uyumaya çalışırlardı.

Sahur vaktinde, yine top ateşi, müminlere yemek yemek için ne kadar zamanları kaldığını hatırlatırdı. Daha küçük şehirlerde ya da köylerde, top ateşi yerine davulcular olurdu. Yemek genellikle şafak sökmeden yaklaşık bir saat önce yenilirdi ve çoğunlukla bir önceki gün iftardan kalanlardan oluşurdu. Yemeğin sonunda ve şafak vakti girmeden hemen önce, müminler abdest alır ve Peygamberimiz Hz. Muhammed sallallahu aleyhi ve sellem’e salavat gönderirlerdi. Daha sonra, sabah namazlarını kılardı.

Fıtır sadakası, Ramazan ayı boyunca toplanırdı ve ayın son veya sondan bir önceki gecesinde, hükümet yetkilileri tarafından yoksullar arasında dağıtılırdı. Aile reisi, bakmakla yükümlü olduğu kişiler adına, fitreyi ödemekten sorumluydu ve kişi başı yaklaşık olarak iki kilogram tahıla denk gelirdi.

Genellikle Ramazan boyunca Osmanlı sultanı ve yetkilileri, kişisel olarak halka açık şekilde kurban keserler ve etlerini yoksullara dağıtırlardı. Osmanlı yetkilileri, bu ay evlerinin kapılarını misafirperverlik ve cömertlik göstergesi olarak halka açarlardı ve emirleri altında çalışanlara özellikle nazik davranırlardı. Melek Ahmed Paşa (Osmanlı İmparatorluğu sadrazamı, 1650-51) buna güzel bir örnekti: Ramazan ayı boyunca her pazartesi ve cuma günü, evinin kapısı ikramlardan yemek ve Kur’an ziyafetini dinlemek için gelen herkese açıktı. Kurraları, (Kur’an okuyanları) gelip Kur’an’ın tamamını kısım kısım okumaları için evine davet ederdi.  Kendisine ait değerli eşyalardan bir kısmını, pahalı kıyafetler, zırh, kılıçlar ve tüfekler gibi, Kur’an’ı başarılı bir şekilde okuyanlar arasında dağıtırdı.

Osmanlı sultanları, Ramazan ayı boyunca gerçekleşen pek çok geleneksel törene de katılırdı. Örneğin, ayın on beşinci günü, sultan ve önemli yetkililer, Peygamber Efendimiz sallallahu aleyhi ve sellem‘e ait kutsal emanetleri, mantosunu, bayrağını, savaş sancağını, sakalının bir telini, dişinin bir parçasını ve taştan yapılmış bir plakaya konan ayak izini şahsen ziyaret ederlerdi.