Ahmet YURTTAKAL

“…Biliyorsunuz ki, askerlikte dayanma, başarının esasıdır. Kumandanlar, savaş içinde yalnız kendi kıtalarının durumunu değil, düşmanın durumunu da, daima göz önüne getirmeli ve o suretle savaş etmelidir. Kalelerimizin bu suretle savaşacağına imanım kadar inanç ve güven sahibiyim. Çünkü zabit kardeşlerimin ve kahraman er evlatlarımın geçen ki bombardımanda gösterdikleri kahramanlık ve dayanma, bu görevi gereğince yapmayı başarabileceğimize en kuvvetli güvencedir. Arkadaşlarım şunu iyi bilmelidir ki altı yüz yıllık büyük bir İslam devletinin gelecekteki yaşam ve kaderiyle tümden ilgili bulunan bu savaşta kesin olarak ölmek var dönmek yok…” 10 Ağustos 1914’te Çanakkale Müstahkem Mevkii Komutanlığı’na atandı. Kasım 1914’te Tuğgeneral oldu. 9 Ekim 1915’te Seddülbahir’deki 14’üncü Kolordu Komutanlığı’na getirildi. Düşmanın Yarımada’yı tahliyesinin ardından 11 Ocak 1916’da Çanakkale Grubu Komutanı oldu. 18 Kasım 1916’da 15. Kolordu Komutanlığı’na Galiçya Cephesi’ne atandı. Araştırmacı Yazar Ahmet Yurttakal, adı 18 Mart ile özdeşleşen Cevat Paşa’yı, zaferdeki rolünü ve askerlik hayatının sonraki dönemini anlatıyor. Yurttakal’a göre Cevat Paşa askerlerini teselli eden, yüzünden kan sızan bir erin yarasını su ile temizleyip mendili ile sararak merhametini gösteren, şehit olanlar için “Fedakâr evlâtlarım… Büyük rütbeyi aldınız. Ruhunuz şad olsun…” diyen, gözleri kör olan Denizlili Ömer’in: “Benim gözlerim göreceğini gördü” sözleri üzerine gözyaşlarını tutamayan büyük bir komutan…

Giriş

Tarihinde birçok deniz zaferi kazanmış bir milletin ahvadı, en güçsüz olduğu dönemde hatta “hasta adam” dedikleri bir zamanda devrin yenilmez donanmalarını perişan etmiş ve Düvel-i Muazzama’nın kuvvetlerini çekilmek zorunda bırakmıştır. İşte bu şanlı zaferin ardından birçok kumandan ve devlet adamı doğmuştur. Bu şanlı kumandanlardan Cevat Paşa tarih sayfalarına “ÇANAKKALE GEÇİLMEZ” sözünü yazdırdı. 18 Mart 1915 gününe kadar İstanbul’dan taşınmayı düşünen ve sürekli panik içerisinde olan Padişah ve Başkomutanlık’a rağmen Boğaz savunmasında dimdik duran Cevat Paşa, sonuna kadar üstün mücadele örneği gösterdi. Bu şanlı zaferin ardından “18 Mart kahramanı” ve “İstanbul’u kurtaran birinci kişi” unvanı ile anılacaktır. Askerleri ile yakından ilgilenen komutanlığın yanı sıra çeşitli üstün gayret ve davranış örnekleri sergileyen Cevat Paşa’nın hayatından bir bölümü burada aktaracağız.

Hayatı ve Askeri Yaşamı [1]

Cevat Çobanlı, 14 Eylül 1871 yılında İstanbul Sultanahmet’te doğdu.   Annesi Emine Hanım, babası Osmanlı Genelkurmay Başkanlarından Müşir (Mareşal) Şakir Paşa’dır. Eşi Hâdiye Çobanlı, çocukları Hasan Feridun ile Ayşe Faika’dır

Ortaöğrenimini Galatasaray Lisesi’nde tamamlayan Cevat Paşa, aile mesleği olan askerliğe merak salarak Haziran 1888’de Harp Okulu’na girdi. 1891’de Harp Okulu’nu başarılı bir derece ile bitirerek Harp Akademisi’ne devam hakkını kazandı.  20 Mart 1894’te Harp Akademisi’ni birincilikle bitirerek Kurmay Yüzbaşı oldu. 17 Mayıs 1895’te Binbaşı ve Ocak 1898’de Yarbaylığa yükseldi.

1894–1909 tarihleri arasında Padişah Yaveri sıfatıyla, Maiyet-i Seniye Erkân-ı  Harbiyesi’nde görev aldı. Ocak 1900’de Albay oldu. Aralık 1901’de Tuğgeneralliğe yükseltildi. Yurtdışında çeşitli görevlerde bulunduktan sonra 1905’te Edirne’nin tahkimi için Tophane-i Amire’de teşkil eden kurumda görev aldı. Aralık 1906’da Korgeneral oldu. 1907’de ise yeni örgütlenmenin süratle uygulanması için 2. Ordu’da dört ay çalıştı. 7 Ağustos 1909’da Tasfiye-i Rütbe Kanunu gereğince rütbesi tuğgenerallikten yarbaylığa indirildi. Bu rütbe indirilmesi onun askerlik aşkını bitiremedi. 1909–1910 yıllarında Harp Akademisi Komutanlığı yaptı. 1910’da tekrar Albay oldu.   Askeri yeteneği sayesinde devlet idaresi ve ordu yönetiminde hızla yükselen Cevat Paşa Ocak 1911’de 1. Ordu Müfettişliği Kurmay Başkanı oldu. 1912’de bir süre Genelkurmay İkinci Başkanlığı’na vekâlet etti. Eylül 1912’de Şark Ordusu Kurmay Başkanlığı’na daha sonra Çatalca Ordusu Topçu Komutanlığı Kurmay Başkanlığı’na getirildi. Şubat 1913’te 9’ncu Fırka Kumandanlığı’na atandı ve fırkasıyla Balkan Harbi’ne katıldı. Bu görev sırasında iki defa Osmanlı-Bulgar Sınır Komisyonu Başkanlığı yaptı. Balkan Harbi’ndeki üstün hizmetine karşılık olarak bir sene kıdem zammı aldı.

Cevat Paşa Alman subaylar ve karargah erkanı ile beraber (Necmettin Özçelik Arşivi)

10 Ağustos 1914’te Çanakkale Müstahkem Mevkii Komutanlığı’na atandı. Kasım 1914’te Tuğgeneral oldu. 9 Ekim 1915’te Seddülbahir’deki 14’üncü Kolordu Komutanlığı’na atandı[2] ve kara muharebelerinde 3,5 ay görev yaptı. 6’ncı ve 14’üncü Kolordulardan oluşan Güney Grubu Komutanı oldu. Düşmanın Yarımada’yı tahliyesinin ardından 11 Ocak 1916’da Çanakkale Grubu Komutanı oldu. 18 Kasım 1916’da 15. Kolordu Komutanlığı’na Galiçya Cephesi’ne atandı.

Ağustos 1917’de tekrar 14. Kolordu Komutanı oldu. Kasım 1917’de 8. Ordu Komutanlığı ve 2. Ordu Komutan Vekilliği yaptı. 8 Ordu Komutanı olarak Sinâ-Filistin Cephesi’ne katıldı.[3] Kasım 1918’de Genelkurmay Başkanı, Aralık 1918’de Harbiye Nazırı oldu. Mayıs 1919’da Genelkurmay Başkanı oldu. Ekim 1919’da Genelkurmay Başkanlığı’na; istifa etmesine rağmen tekrar getirildi. 16 Mart 1920’de İstanbul’un işgalinde İngilizler tarafından tutuklanarak Malta’ya sürüldü. Çileli sürgünün ardından Ocak 1922’de vatana döndü. Döner dönmez vakit kaybetmeden Ankara’ya geçerek Mustafa Kemal ile görüştü ve Şubat 1922’de Elcezire Cephesi Komutanlığı’na atandı. İstiklâl Harbi’nde gösterdiği başarıdan dolayı Cevat Paşa Ağustos 1923’te Kırmızı Şeritli İstiklâl Madalyası ile taltif edildi.[4] Ekim 1923’te 3. Ordu Müfettişliği[5] aynı zamanda Elazığ Milletvekilliği yaptı. Aralık 1924’te milletvekilliğinden istifa etti ve Askeri Şûrâ üyesi oldu. 1925’te Musul sorunu ve Irak sınırı konusunda ülkemizi temsil etti. Nisan 1926’da İstanbul Generaller Askerî Mahkemesi Başkanı oldu. 30 Ağustos 1926’da Orgeneral oldu. 16 Kasım 1928–12 Ocak 1932 Cenevre Silahları Sınırlandırma Konferanslarına delege olarak katıldı. 2 Eylül 1934’te ek görev olarak son Tetkik Mercii Encümeni Başkanlığı yaptı. 14 Eylül 1935’te yaş haddinden emekli oldu.

Ömrü cephelerde geçen şanlı kumandan Cevat Çobanlı Paşa; emekliliğin ardından geri kalan ömrünü Göztepe Büyükçiftlik Sokak’taki köşkünde sürdürmüştür. 13 Mart 1938’de 67 yaşında hayata gözlerini yuman Cevat Paşa; İstanbul Erenköy’deki, Sahrayı Cedit Mezarlığı’na defnedildi. Naaşı 27 Eylül 1988’de buradan alınıp Ankara Devlet Mezarlığı’na defnedildi. Ruhu şâd olsun.

Müstahkem Mevkii Komutanı Cevat Paşa

2 Ağustos 1914 günü seferberliğin ilanında 9. Tümen Komutanı olarak Gelibolu’da bulunan Cevat Paşa[6] 10 Ağustos 1914’te Müstahkem Mevkii Kumandanlığı’na atanır.[7] Göreve geldiğinde rütbesi Mirliva (Albay)’dır.[8] Bu göreve atanmasının ardından Boğaz’ın savunmasını ele alır. Zira Boğaz savunma planları yoktur ve Müstahkem Mevkii Kumandanlığı stratejik açıdan perişan durumdadır.  Yarbay Selahaddin Adil Bey Müstahkem Mevkii’nin durumunu apaçık belirtiyor: “İtalya ve Balkan seferlerinde yapılmış olan hazırlıklar, Mevkii’nin evvelki kumandanları tarafından hazırlanmış bir müdafaa planı yoktu. Her şeyi yeniden hazırlamak lâzımdı.”[9]

Yeni baştan savunma planları oluşturulmaya başlandı. Cevat Paşa’nın göreve gelmesiyle kadro dışına çıkarılan bataryalar yeniden tanzim edildi ve tabyalardaki toplar tekrar kuruluşa alındı.[10] Bu bataryalara asker ve subay yerleştirildi. Mevcut batarya ve tabya kadroları değiştirildi. Kadro Tüm bu çalışmalar yapılırken Selahaddin Adil Bey Cevat Paşa’nın bu durumunu şöyle özetleyecektir: “… Cevat Paşa hiçbir zaman karamsar ve ümitsiz olmadı.”[11]

Almanlarla işbirliği içerisinde boğazın tahkimatını güçlendirdi. Hatta Alman subayların acımasızca eleştirilerine ise şiddetle karşılık verecektir: “…Tenkitleriniz bizce senelerden beri bilinen şeylerdir ve sizin istediğiniz gibi olmasına da imkân yoktur… Biz silah ve malzemeden ziyade imanla harbederiz. Bu bir, siz fenni harbi modern silâhlarla tatbik eder bize göre bazı muvaffakiyetler elde edersiniz. Çünkü silâhları­nız yeni ve cephaneniz boldur… Biz Türk zabitleri ise devletten yeni modern silâh beklemez, iste­mez elindeki ile döğüşür ve en az sizler kadar muvaffak oluruz. Yine de muvaffak olacağız…

Devletten fazla bir şey beklemeyen eldeki imkânlarla zafer örgüsünü ören Cevat Paşa, eldeki mevcut imkânsızlıklara aldırış etmeden Boğaz’ın tahkimatıyla uğraştı.

Adıyaman’da 70 Milyon Yıllık ‘Gastropod’ Fosili Bulundu

Bu zaferin en önemli faktörlerinden asker ve subaylara ise büyük iş düşmektedir. Cevat Paşa’nın emrinde bulunan boğaz savunmasında görev olan tüm askerler üstün gayret ve fedakarlık örneği sergilemiştir. Müstahkem Mevki Komutanı Cevat Paşa ise emrindeki neferlerle yakından ilgilenmiş, sık sık batarya ve tabyaları ziyaret ederek onlara moral vermiştir. Motordan inerken iskelede bulunan askerlere birer mecid vererek “Bununla helva alın çocuklar” diyen babacan bir komutandır.[12] Çimenlik kalesine geldiğinde Askerleri teselli ediyor, yüzünden kan sızan bir erin yarasını su ile temizleyip mendili ile sararak[13]  büyüklüğünü ve merhametini göstermiştir. Bazen de şehit olan askerlerine derin üzüntü duyarak: “Fedakâr evlâtlarım… Büyük rütbeyi al­dınız. Ruhunuz şad olsun…” [14] diye onları ebediyete uğurluyor. Öte yandan gözleri kör olan Denizlili Ömer’in: “Benim gözlerim göreceğini gördü” sözlerine gözyaşlarını tutamayan merhamet abidesi büyük komutandır.

23 Şubat 1915 tarihli birliklere gönderdiği emrinde bu zaferin perdesini bizlere aralıyor. Boğaz savunmasında Askerlerin nasıl azim ve cesaretle durduğunu aşağıdaki emirde daha iyi anlıyoruz.

“1. Düşman donanmasının Boğaz’dan geçmeyi başarabilme ihtimali olmamakla beraber, bütün savunmaya rağmen Boğaz’ı geçmeyi başardıkları takdirde dahi Müstahkem Mevkii, gerek denizden ve gerek karadan Boğaz’ın müdafaa ve muhafazası vazifesine devam edecektir. Boğaz’dan girebilecek gemilerin arkasından diğer harp gemilerinin veya nakliye gemilerinin geçmesine mani olacak ve içeri giren gemiler tekrar Boğaz dışına çıkmak isterlerse imha edilmesine çalışılacaktır.

2. Düşmanın, Boğaz’ın arka tarafına asker çıkarmaya teşebbüs etmesi halinde, seyyar birliklerimizin taarruzu ile düşman geriye püskürtülecektir. Bütün
   çalışmalara rağmen düşman karada yerleşmeye muvaffak olursa birliklerimizin esas vazifesi, düşmanın sahil bataryalarımızı işgal etmesine engel olmaktır.
3. Herhangi bir bataryanın düşman birlikleri tarafından işgal edilmesi tehlikesi kesinleştiği takdirde, o batarya kumandanına Rumeli’de 19. Fırka Kumandanı tarafından, Anadolu’da 9. Fırka Kumandanı tarafından bilgi verilecektir. Emri verecek olan tümen kumandanının dikkat edeceği; ağır topçu kıtaatı taşınmaz büyük toplarını çalışmaz duruma getirerek, taşınabilir harp vasıtalarının geriye alınmasını temin ederek, en yakın seyyar kuvvet kumandanı emrine girmelidir.
4. Birliklerin son savunma mevzileri Anadolu’da; Ulupınar sırtları-Kurşunlu-Saraycık doğusu; Rumeli tarafında ise Çamburnu Tabyası -200 rakımlı tepe- 230 rakımlı tepe mevzilerinin kuzeydoğu sırtlarıdır. Anadolu ve Rumeli mıntıkalarında bir taraftan diğerine nakliyat yapılmasına lüzum kalmadan birliklerin az olmamak kaydıyla üç aylık erzak, cephane ve sair ihtiyaçların temin edilip depolanması lazımdır.[15]

Cevat Paşa düşman donanmasının Boğaz’dan geçemeyeceğini iyi biliyor. Şayet geçerlerse hiçbir şekilde topların başından ayrılmamalarını sonuna kadar savunulmasını istiyor. Eğer geçebilirlerse düşman donanmasının dönüşünde tamamen imhasını öngörüyor.

Zaferin Ardından…

Cevat Paşa’ya yıllar sonra 18 Mart 1915 gününün en kıymetli ânı sorulduğu zaman: “O gün güneşin son ışıklarıyla Boğaz’dan peri­şan halde çıkmakta olan düşman filosunun görünüşü idi…”[16] diyecektir. Düşman filosu, perişan vaziyette dönerken arkasında önemli zırhlılarını ve binlerce ölü bırakarak Boğaz’ı terk ettiler.

Bu zaferin mimarları Cevat Paşa ve tüm askerler rahat bir nefes almıştı. Zaferin ardından birçok tebrikler Cevat Paşa’ya yağıyordu. II. Kaiser Wilhelm; Başkomutan Vekili Enver Paşa’ya yazdığı 20 Mart 1915 tarihli telgrafında: “Dün ve evvelki gün Çanakkale müdafaası esnasında ihraz olunan parlak muvaffakiyetlerinden dolayı samimi hassı tebrikatımı beyan eder, iş bu tebrikatımızın cesur kumandanı Cevad Paşa’ya kendi namına tebriğini rica ederim. Cenab-ı Hak bundan böyle dahi silahlarımızı tevfikat-ı rabbaniyesine mazhar buyursun.[17] Bu tebrikâtı Enver Paşa bizzat Cevat Paşa’ya iletmiş kendi tebrik ve şükranlarını da iletmiştir.

3. Kolordu Komutanı Esat (Bülkat) Paşa Gelibolu’dan Cevat Paşa’ya zaferi tebrik için telgraf gönderir. “Dünkü başarısından dolayı, Boğaz’ın şanlı müdafaasını, büyük bir kıvançla, Kolordu adına kutlar ve gösterilen fedakârlıklarını överek daha pek çok başarılara erişmelerini yüce Allah’tan niyaz ederim”[18]

Bu gibi birçok yerden alınan tebriklere tek tek cevap yazar, bu zaferde en büyük etkeni

askerlerinin azim ve cesaretinde görür. Bu tebrik telgraflarından bahsederek tüm birliklere yazı göndererek onları bilgilendirerek gösterdikleri kahramanlığın öneminden bahseder. Bu mücadelede asla boyun eğilmeyeceğini belirtir.

“…Bu hususta daha birçok yerlerden müstahkem mevki adına kutlamalar alınmakta olduğunu da müjdelerim. Önceki gün sabahtan akşama kadar süren bombardımanda, düşman bine yakın mermi harcamış olduğu halde, elde edebildiği sonucu tamamıyla bildirmiştim. Düşmanın birbirini izlemesi, izleyebilmesi düşünülen bombardımanlarda elde edebileceği sonuç da bundan başka bir şey olamayacaktır. Biliyorsunuz ki, askerlikte dayanma, başarının esasıdır. Kumandanlar, savaş içinde yalnız kendi kıtalarının durumunu değil, düşmanın durumunu da, daima göz önüne getirmeli ve o suretle savaş etmelidir. Kalelerimizin bu suretle savaşacağına imanım kadar inanç ve güven sahibiyim. Çünkü zabit kardeşlerimin ve kahraman er evlatlarımın geçen ki bombardımanda gösterdikleri kahramanlık ve dayanma, bu görevi gereğince yapmayı başarabileceğimize en kuvvetli güvencedir. Arkadaşlarım şunu iyi bilmelidir ki altı yüz yıllık büyük bir İslam devletinin gelecekteki yaşam ve kaderiyle tümden ilgili bulunan bu savaşta kesin olarak ölmek var dönmek yok. Şanlı atalarımızın buraların alınması ve sahip olunmasında, geçmişte döktüğü kan, harcadığı emekler hep bu günkü savunmada göstereceğimiz hareketlere işarettir.

Taburlarımızda tek bir top kalıncaya kadar ateş püsküreceğiz, o da sönmeye mahkûm olunca, yiğitçesine tüfeklerimize sarılacağız. Bizden tek birimiz sağ kaldıkça ateşi sürdürerek düşmana asla boyun eğmeyeceğiz. Büyük atamızın yayılış dönemleri hatırlanmış, kahraman Osmanlı ordularının tarihin sayfalarına şan veren büyük başarıları, hep zorluklara katlanmak, direnme ve dayanma gibi, Allah vergisi kısmetlerin çokluğudur. Bu alanda fazla söylemeyeceğim. İslam halifesinin ve tüm milletin, hatta tüm İslam halifesinin ve tüm milletin, hatta tüm İslamlık dünyasının gözü bu savaşta bize dönük, hayat ve emniyeti bizim hareketlerimize bağlıdır. Hemen yüce Allah, Orduyu hümayuna üstünlük ve emniyet versin.[19]

29 Ekim 1915 tarihli Tasviri Efkar Gazetesi solda Cevat Paşa sağda Mustafa Kemal Bey. Cevat Paşa’nın resminin altında şunlar yazılıdır. Çanakkale’yi mühacamatı bahriyeye karşı pek büyük iktidar ve maharetle müdafaa eden mefahır-i milliyemıze 5 Mart (18 Mart) muzafferiydim ilave eden Mevki-i Müstahkem Kumandanı necabet-i fıtriyye ve nesebıyye ile Mümtaz Mirliva Cevad Paşa.

Cevat Paşa İstanbul’u kurtaran olarak anılmaya başlayacaktır. Bununla alakalı Esat Paşa’nın hatıraları kayda değerdir; “Düşman donanmasının Çanakkale Boğazı’na yaklaşmak ve Boğaz’ı zorlayıp İstanbul’a gelmek fırsatı vermeyenlerin birincisi Cevat Paşa’dır.[20]

Bu zafer yıllar boyu hep gururla kutlanacak ve ebediyete kadar bu mutluluk sürecektir. Çanakkale Zaferi; Türk askerinin direnme gücünün, fedakârlığının, millet sevgisinin abideleşen simgesidir.[21]

Kaynak: Geliboluyu anlamak…